نهاد نمایندگی رهبری

خلاصه خبر: با بررسی آثار ابن هیثم و مقایسه آن با روش شناسی علم در جهان غرب آشکار می شود که ۶ قرن قبل از این که در مغرب زمین تحول در روش علم مطرح شود، ابن هیثم این فیزیکدان و دانشمند جامع الاطراف مسلمان، دقیق ترین و سخت گیرانه ترین روش ها را در تحقیقات علمی مطرح و خود نیز به شدت بدان پایبند بود

دومین همایش بین‌المللی ابن هیثم و نور در دانشگاه شهید باهنر کرمان روزهای ۲۸ و ۲۹ فروردین ماه سال جاری با ارائه مقالات و سخنرانی از سوی ابن هیثم پژوهان و محققین برگزار شد.

در این همایش که محورهای آن ابن هیثم و نور شناسی ،ابن هیثم و فلسفه علم، ابن هیثم و مکانیک،ابن هیثم و نجوم،ابن هیثم و زیبایی شناسی،ابن هیثم و علوم پژشکی و نیز ابن هیثم و ریاضی بود ، سخنرانان در این موضوعات مطالب خود را ارائه دادند.

موضوع مقاله و سخنرانی حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر فلاح رفیع "فلسفه علم و مواضع پیشاعلمی ابن هیثم" بود. وی پس از بیان این مطلب که تمایز عصر جدید که از قرن هفدهم آغاز شد با قبل خود بیش و پیش از هر چیز در روش شناسی علم تجربی(methodology of science) بود، با نگاهی به فلسفه علم ،ساختار معرفت علمی در پژوهش های ابن هیثم را مطرح کرد.

عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت‌مدرس ضمن تحلیلی از آثار ابن هیثم بویژه کتاب نامور وی در فیزیک نور گفت: با بررسی آثار ابن هیثم و مقایسه آن با روش شناسی علم در جهان غرب آشکار می شود که ۶ قرن قبل از این که در مغرب زمین تحول در روش علم مطرح شود، ابن هیثم این فیزیکدان و دانشمند جامع الاطراف مسلمان، دقیق ترین و سخت گیرانه ترین روش ها را در تحقیقات علمی مطرح و خود نیز به شدت بدان پایبند بود و آن ها را عملا در پژوهش های خود به کار می گرفت.

دکتر فلاح رفیع سپس با استناد به آثار ابن هیثم بویژه "المناظر" و مقایسه آن با جداول فرانسیس بیکن، به تبیین و تشریح ۸ مرحله برای کشفیات علمی در پژوهش های ابن هیثم پرداخت.

فلاح رفیع سپس چنین گفت: هر چند این دانشمند مسلمان و نابغه ی دوران خود این مراحل هشتگانه را آشکارا بیان نکرده است، اما با تامل در آثار وی می توانیم دست کم این هشت مرحله را برای ساختار معرفت علمی شناسایی کنیم.

حجت الاسلام فلاح رفیع در ادامه به تقسیم معرفت از دیدگاه ابن هیثم پرداخت و پس از بیان چهار قسم معرفت گفت : از نظر ابن هیثم بنیان معرفت معتبرعلمی از تعامل روشمند حس و عقل شکل می گیرد.

وی پس از بسط این بخش از سخنان خود،با استناد به آثار ابن هیثم، بیان داشت: این دانشمند سخت کوش در پژوهش های علمی خود، بویژه در فیزیک نور و دیگر اختراعات و کشفیاتش، به جد پایبند روش ریاضیات و هندسه بود.

وی در ادامه افزود:روش ریاضی در دوره جدید و در جهان غرب از کسانی چون دکارت آغاز شد و البته نتایج بسیار پر بار و غیر قابل انکاری را در پیشرفت علم و تبدیل آن به صنعت و تکنولوژی داشت. اما در عین حال باید بدانیم و فراموش نکنیم که ابن هیثم همین روش را ۶۰۰ سال قبل از پیشگامان علم جدید در مغرب زمین، در عالم اسلام مطرح و خود نیز آن ها رادر پژوهش ها و تحقیقات گسترده اش به کار برد.با عنایت به این جدّیت و اهتمام فوق العاده به ریاضیات و روش ریاضیست که می توانیم ابن هیثم را از اولین کسانی به شمار آوریم که کاربرد روش ریاضی را در کسب معرفت علمی و توسعه مرزهای دانش لازم و ضروری دانست.

استاد فلسفه دانشگاه تربیت‌مدرس در بخش دیگری از سخنان خود به تفصیل به نقش استقراء در علوم از دیدگاه ابن هیثم پرداخت و بیان داشت:هر چند استقراء در طول تاریخ مورد بحث و بررسی فراوان قرار گرفت و به انواع مختلف تقسیم شد. اما این روش علمی نزد ابن هیثم علاوه بر معنای سطحی، به معنای تعدیل یافته ی آن نیز با دقت وسواس گونه بکار گرفته شد. این در حالی است که کسانی چون راسل سرانجام با گرایش به آگزیوماتیک کردن استقراء،به اعتمادپذیری پیشینی آن فتوای دادند.

دکتر فلاح رفیع در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به تقسیم بندی رایج از فیلسوفان در عصر جدید گفت:آیا ما ابن هیثم را یک راسیونالیست بدانیم یا یک آمپریست؟ایشان پس از ذکر مطالبی در این باره گفت:ابن هیثم اولا یک راسیونالیست و عقل گراست،اما از آنجایی که برای حس نقش آشکارکنندگی را نسبت به اصول عقلی قائل است؛ به این معنا می توانیم وی را یک آمپریست نیز بدانیم. بنابر این ابن هیثم در عین حال که نقش اول را در شکل گیری معرفت علمی برای تجربه حسی قائل بود ،یک عقل گرایی بود که معرفت علمی را بدون توسّل به عقل ناممکن می دانست. در نتیجه می‌توان گفت از نظر ابن‌هیثم دانش معتبر محصول تعامل حس و عقل هر دو است.

اینگونه و این دست موضع گیری های پیشاعلمی مرتبط به فلسفه علم است که با دقت در آنها می توانیم ابن هیثم را از پیشگامان علم تجربی در جهان بدانیم. همین تقدم تاریخی بود که موجب شد تا وی عنوان بنیان گذار و پدر فیزیک نور در جهان را به خود اختصاص دهد.